In de herfst bereiden egels zich voor op de winter, op zoek naar een plek om in winterslaap te gaan. Toch overleven niet alle egels deze periode, ondanks de schijnbaar veilige omgeving van onze tuinen. Diverse factoren, van voedseltekorten tot verstoringen, maken dat deze kleine dieren hun overwintering niet altijd halen. Het is belangrijk om te begrijpen waarom de winterperiode zo lastig is en hoe tuinen kunnen bijdragen aan het vergroten van de overlevingskansen van egels.
Essentie van de Winterslaap voor Egels
Winterslaap is voor egels een levensreddende strategie om de barre wintermaanden te overleven. Tijdens deze periode, waarin de temperatuur daalt en voedsel schaars is, verlaagt de egel zijn lichaamstemperatuur, hartslag en ademhaling drastisch. Hiermee vermindert hij zijn energieverbruik tot een minimum. Egels vertrouwen daarbij op hun vetreserves, opgebouwd in de nazomer en het begin van de herfst. Vooral jonge egels, die later in het seizoen geboren zijn, hebben vaak onvoldoende vetopslag en kunnen hierdoor hun winterslaap niet succesvol voltooien. Het feit dat ongeveer 75% van deze jonge egels de eerste winterslaap niet overleeft, onderstreept de kwetsbaarheid van deze groep.
Winterslaap is echter geen continue diepe rust. Tijdens lichte temperatuurschommelingen of bij voedseltekorten kunnen egels ontwaken. Zo’n ontwaken kost hen veel energie, wat het risico op verzwakking en overlijden vergroot. De variabiliteit van de winterslaap, ook wel torpor genoemd, maakt dat egels afhankelijk zijn van een stabiele, veilige omgeving. In tuinen die onvoldoende beschutting bieden, kan dit risico toenemen.
Daarnaast speelt het veranderende klimaat een rol. Geleidelijke milder wordende winters in Nederland leiden ertoe dat sommige egels hun winterslaap inkorten of zelfs overslaan. Hoewel dit wellicht een voordeel lijkt, kan het leiden tot een verhoogd energieverbruik en meer blootstelling aan roofdieren. Daarom is het van belang om de juiste maatregelen in tuinen te treffen om egels optimaal te ondersteunen tijdens dit cruciale seizoen.
Bedreigingen in de Tuin voor Overwinterende Egels
Hoewel tuinen potentieel een veilige haven bieden, zijn ze ook een bron van bedreigingen voor overwinterende egels. Veel tuinen worden in het najaar opgeruimd, waarbij bladeren, takken en natuurlijke rommel verdwijnen. Deze natuurlijke materialen dienen als belangrijke schuilplaatsen en nestmateriaal. Door het weghalen hiervan verdwijnt niet alleen de isolatie, maar ook het leefgebied van insecten die als voedselbron dienen. Dit verhoogt het voedseltekort tijdens de cruciale voorbereidingsfase van de winter. Het gebruik van gifmiddelen en bestrijdingsmiddelen tast bovendien de biodiversiteit aan, waardoor het aanbod van voedsel voor egels verder afneemt.
Ook verstoring door mensen en huisdieren vormt een groot probleem. Denk aan tuinwerkzaamheden die egelnesten beschadigen, of honden die in bladeren graven en egels uit hun slaap halen. Omdat egels tijdens de winterslaap weinig reserves hebben, kan vroegtijdig ontwaken door verstoring fataal zijn. Daarbij worden ze in tuinen ook blootgesteld aan natuurlijke predatoren zoals vossen en roofvogels, zeker wanneer schuilplaatsen ontbreken of onvoldoende bescherming bieden.
Een minder bekend maar groeiend probleem is de invloed van lichtvervuiling. Kunstlicht ’s nachts kan het natuurlijke ritme van egels verstoren, waardoor ze vaker wakker worden en onnodig energie verbruiken. Al deze factoren tonen aan dat het functioneel inrichten van een tuin cruciaal is voor het vergroten van de overleving van egels tijdens de wintermaanden.
De Voorbereiding van Egels op de Winter
Een succesvolle overwintering begint met een goede voorbereiding. Dit vraagt van de egel een aanzienlijke inspanning om voor het invallen van de koude maanden voldoende vet aan te leggen. Ze eten vanaf de late zomer extra veel insecten, wormen en andere kleine dieren om hun reserves aan te vullen. Bruin vet, dat speciaal dient als energiereserve voor de winter, speelt hierin een essentiële rol. Zonder deze reserves is de kans op overleving klein.
Daarnaast zoeken egels naar een geschikte plek om hun winterslaap door te brengen. Dit kan een natuurlijke kuil zijn, een composthoop of een speciale plek onder dichte struiken. Het gebruik van natuurlijk materiaal zoals bladeren en mos zorgt voor isolatie tegen de kou. Een goed geïsoleerde nestplaats voorkomt temperatuurdalingen die de egel kunnen doen ontwaken en onnodige energie kosten.
In tuinen kan een egelhuisje een waardevolle toevoeging zijn. Dit beschermt niet alleen tegen kou en wind, maar ook tegen predatoren en verstoringen door mensen. Mannetjesegels gaan vaak eerder in winterslaap dan vrouwtjes, die soms nog voor jongen moeten zorgen. Dit verschil maakt het extra belangrijk dat tuinen een rustige en veilige omgeving bieden voor verschillende egelgroepen.
Risico’s voor Jonge Egels bij Overwintering
Jonge egels vormen de meest kwetsbare groep in de populatie, vooral de zogenaamde herfstjongen die laat in het seizoen geboren worden. Deze dieren hebben vaak niet genoeg tijd of voedsel om voldoende vet op te bouwen. Daardoor blijven ze langer actief, soms zelfs tot januari, op zoek naar eten. Deze voortdurende activiteit kost ze veel energie, waardoor hun overlevingskans drastisch daalt.
Egels die te licht zijn, onder de 550 gram, hebben vrijwel geen kans op een succesvolle winterslaap. Wanneer jonge egels door voedseltekort onvoldoende vet aanleggen, overleven zij de winter vaak niet. Het scheiden van egels die in winterslaap zijn en dieren die ziek of onderkoeld zijn, kan lastig zijn. Een slapende egel rolt zich stevig op, terwijl dieren die hulp nodig hebben vaak languit liggen. Wanneer er twijfel bestaat, is het raadzaam contact op te nemen met gespecialiseerde opvangcentra die de juiste zorg kunnen bieden.
Tuineigenaren kunnen deze jonge egels helpen door ’s nachts voedsel aan te bieden, bij voorkeur kattenbrokjes zonder melk, omdat egels lactose-intolerant zijn. Ook vers water in een ondiepe schaal is essentieel wanneer natuurlijke waterbronnen bevriezen. Deze zorg draagt bij aan een stijgende overlevingskans van egels in tuinen, en helpt de natuur rondom woonwijken in balans te houden.
De Cruciale Rol van Tuiniers en Omstanders
Iedere tuinier kan een wezenlijk verschil maken voor de overleving van egels in de winter. Het allerbelangrijkste is om egels niet te verstoren wanneer ze in winterslaap zijn. Het openen of verplaatsen van egelnesten kan leiden tot vroegtijdig ontwaken en onnodig energieverlies. Bij gevonden egels met vermoedelijke schade is het van belang direct contact op te nemen met opvangcentra of dierenambulances voor professionele hulp.
Een egelvriendelijke tuin houdt in dat bladeren en takken blijven liggen als nestmateriaal, het vermijden van gifstoffen, en het plaatsen van speciale egelhuisjes. Hierdoor vinden egels veilige schuilplaatsen en bescherming tegen predatoren en onrust. Voedsel geven kan levens redden, maar dient wel verantwoord te gebeuren: het moet ’s nachts worden neergezet en ’s ochtends weer worden verwijderd om geen ongewenste dieren te lokken.
Door deze eenvoudige aanpassingen creëren tuiniers een echte egelparadijs, waar egels beter kunnen overwinteren ondanks de uitdagende omstandigheden van 2025. De groeiende aandacht voor het belang van een gezonde egelpopulatie draagt bij aan een evenwichtige natuur in en rondom woongebieden. Meer informatie over hoe je egels kunt helpen vindt u bijvoorbeeld via praktische tips om veerkrachtige tuinen te maken.
